Την ιστορία της Ιερής Μητρόπολης, μποροῦμε νά τή χωρίσουμε σέ πέντε περιόδους: α) ἀπό τό 33 – 325 μ.Χ., δηλ. τή ρωμαϊκή ἐποχή. β) ἀπό τό 325 – 1346 μ. Χ. δηλ. τή βυζαντινή ἐποχή. γ) ἀπό τό 1346 – 1566 μ.Χ. δηλ. τήν ἐποχή τῆς Φραγκοκρατίας (Γενουατοκρατίας). δ) ἀπό τό 1566 – 1912 μ. Χ., δηλ. τήν ἐποχή τῆς Τουρκοκρατίας καί ε)ἀπό τό 1912 μέχρι σήμερα.

Οἱ Ἀπαρχές (33 – 325 μ. Χ) – Ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ.

Ἡ διάδοση καί ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στή Χίο καλύπτεται ἀπό ἱστορικό σκότος μέχρι τό 250 μ. Χ. πού ἔχουμε τά πρώτα ἀσφαλῆ στοιχεῖα μέ τό Μαρτύριον τοῦ Ἁγίου Ἰσιδώρου καί τῆς Ἁγίας Μυρόπης. Ὁ Ἅγιος Ἰσίδωρος ἀπό τήν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου, φτάνοντας στή Χίο, προσπαθεῖ νά ἐπικοινωνήση μέ τήν τοπική χριστιανική κοινότητα, τῆς ὁποίας προΐσταται ὁ Πρεσβύτερος ἤ Ἐπίσκοπος Φιλέρημος ἤ Φιλαρόνιος. Ἀπό τό Μαρτυρολόγιο τοῦτο συμπεραίνουμε πώς ἡ νέα πίστη διαδόθηκε στή Χίο πολύ νωρίς, χωρίς ὅμως νά ἔχουμε περισσότερες καί ἀσφαλέστερες πληροφορίες. Δύο ἀκόμη τεκμήρια κάπως μᾶς διαφωτίζουν. Τό ἕνα εἶναι τό μαρτύριον τῶν τριῶν Χίων Παρθενομαρτύρων, τῆς ἐποχῆς τῶν διωγμῶν, οἱ ὁποῖες τιμῶνται στίς 9 Ἰουνίου καί ἀναφέρονται στό Ἁγιολόγιο χωρίς ὀνόματα, χρονολογία καί Συναξάρι. Ἄν ὑποθέσουμε πώς τό μαρτύριό τους συνέβη πρό τοῦ Ἁγίου Ἰσιδώρου, τότε μποροῦμε νά εἰκάσουμε ὅτι ἔχουμε, κατά τίς ἀρχές τοὐλάχιστον τοῦ τρίτου αἰώνα, χριστιανική κοινότητα στή Χίο, κατά τό μᾶλλον ἤ ἦττον ἀνθηρή. Τό ἕτερο εἶναι ἡ ὕπαρξη Ναοῦ καί Βαπτιστηρίου στόν Ἐμπορειό, τό ὁποῖο χρονολογεῖται ἀπό τήν πρωτοχριστιανική ἐποχή (6ος αἰώνας περίπου) καί φανερώνει μέ βεβαιότητα τήν παρουσία τῆς ὀργανωμένης Χιακῆς Ἐκκλησίας.

 

Ὀργάνωση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Χίου. (Περίοδος 325 – 1346 μ. Χ.)

 

Ὡς ἀφετηρία τῆς β΄ περιόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Χίου θεωροῦμε τό ἔτος 325 μ. Χ. γιά δύο βασικούς λόγους: α) Ὁ Μ. Κωνσταντῖνος καθόρισε τίς περιοχές πού ἀποτελοῦσαν Ἐπισκοπές στήν Ἑλλάδα καί στά νησιά καί κατά πᾶσα πιθανότητα ὥρισε καί τή Χίο ὡς Ἐπισκοπή μέ δικό της Ἐπίσκοπο καί β) κατά τό 325 μ. Χ. παρίσταται, κατά μία μαρτυρία, Ἐπίσκοπος Χίου, ὁ ὁποῖος φέρει τό ὄνομα Δωρόθεος, στήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς Νικαίας, γεγονός πού σημαίνει ὅτι ἡ Χιακή Ἐκκλησία εἶναι διοικητικά ὀργανωμένη, ἄν καί «ὑπό τόν Ρόδου» Ἐπίσκοπο στή ἀρχή. Ἔκτοτε, συναντοῦμε Ἐπισκόπους Χίους νά συμμετάσχουν καί σέ ἄλλες Οἰκουμενικές Συνόδους, ὄπως:

 

            Στήν Γ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο (431 μ. Χ.) ὁ Χίου Ἐντρέχιος ἤ Εὐτρόχιος καί ἀργότερα ὁ Χίου Παράλιος.

 

            Στήν Δ΄Οἰκουμενική Σύνοδο (451 μ. Χ.) ὁ Χίου Τρύφων, διαπρεπής Ἱεράρχης.

 

            Στήν ΣΤ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο (680 μ. Χ.) ὁ Χίου Γεώργιος, καί

 

            Στήν Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο (787 μ. Χ.) ὁ Χίου Θεόφιλος ἤ Θεοφύλακτος.

 

 

 

Περίοδος 1346 – 1566 μ.Χ. (Ἐποχή τῆς Φραγκοκρατίας).

 

Τὀ 1261, μέ τή συνθήκη τοῦ Νυμφαίου, παραχωρήθηκε στούς Γενουάτες τό δικαίωμα ἵδρυσης ἐμπορικοῦ σταθμοῦ. Στά 1346 ἔληξε οὐσιαστικά ἡ βυζαντινή περίοδος καί ἄρχισε ἡ Γενουατοκρατία ὑπο τούς ἄρχοντες Ἰουστινιάνι καί Μαόνα (Ἐμπορική Ἑταιρεία Γενουατῶν εὐγενῶν, ἡ ὁποία ἐκμεταλλευόταν τό νησί). Ἡ περίοδος αὐτή τῆς χιακῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας εἶναι ἡ χειρότερη. Ἀμέσως μετά τήν κατάληψη τῆς Χίου καί τόν θάνατο τοῦ ὑπάρχοντος Μητροπολίτου, ἡ Μαόνα, ὅπως προαναφέραμε, δέν δέχθηκε ἄλλον στή θέση του, παρά τό γεγονός ὅτι τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἐξακολουθοῦσε νά χειροτονεῖ, ἀνελλιπῶς, Μητροπολίτες Χίου καί νά διαμρτύρεται ἐντονότατα.

 

Τότε καθιερώθηκε ἀπό τούς Φράγκους ὁ θεσμός τοῦ «Δικαίου», δηλ. ἑνός Πρεσβυτέρου, διορισμένου ἀπό τό Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως, ὁ ὁποῖος διοικοῦσε τήν Ἐκκλησία τῆς Χίου. Ὅπου χρειαζόταν Ἐπίσκοπος ἐκεῖ «ἐξυπηρετοῦσε» τήν ἀνάγκη ὁ Λατῖνος Ἐπίσκοπος τοῦ νησιοῦ.

 

Ἡ Χίος, πολιτικά καί θρησκευτικά, ὑπέφερε τά πάνδεινα ἀπό τούς Λατίνους. Ἔκλεισαν ὀρθοδόξους ναούς, ἅρπαξαν ἄλλους καί τούς μετέτρεψαν σέ Ρωμαιοκαθολικούς, ἀπαγόρευσαν ὁρισμένες ἐκκλησιαστικές τελετές, ἐπέβαλαν κατά καιρούς ἀπολογισμό τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔργου τῶν Ὀρθοδόξων στό Ρωμαιοκαθολικό Ἐπίσκοπο, μετέτρεψαν Μοναστήρια σέ Ρωμαιοκαθολικά καί ἐπιδόθηκαν ,γενικά, σέ ἕνα ἀνηλεῆ διωγμό τοῦ Ὀρθοδόξου Κλήρου καί προπαγάνδα στόν Ὀρθόδοξο λαό.

 

Περίοδος 1566 – 1912 μ. Χ. (Ἐποχή τῆς Τουρκοκρατίας)

 

Στίς 17 Ἀπριλίου τοῦ 1566 ὁ τουρκικός στόλος ἦλθε στή Χίο καί τήν κατέλαβε. Σύμφωνα μέ τό μουσουλμανικό νόμο δόθηκαν ὁρισμένα προνόμια πού ἀφοροῦσαν τή θρησκευτική ἐλευθερία τῶν κατοίκων. Σέ ἐλάχιστο χρόνο, τό 1567, ἐκδίδεται ὁ πρῶτος Ἀκτιναμές τοῦ Σουλτάνου Σελίμ του Β΄, ὁ ὁποῖος καταργεῖ τήν προνομιακή κατάσταση τῆς Χίου. Ἀργότερα ἐπέτρεψαν τήν ἐγκατάσταση τοῦ ὀρθοδόξου Μητροπολίτη Γαβριήλ Καλλικάτζαρου, ὁ ὁποῖος ἦλθε στή Χίο καί ἀνέλαβε τά ποιμαντικά του καθήκοντα. Τότε δημιουργήθηκε καί ἡ Ἐξαρχία Πυργίου καί Βολισσοῦ, ἀποσπασμένη ἀπό τή Μητρόπολη Χίου καί ὑπαγομένη ἀπ’εὐθείας στόν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, καθώς καί τά Σταυροπηγιακά Μοναστήρια Νέα Μονή, Μονή Μουνδῶν κ.ἄ. Τά σπουδαιότερα προνομιακά σουλτανικά Φιρμάνια, πού ἐκδόθηκαν κατά τή ἐποχή τῆς Τουρκοκρατίας, ἦσαν, κατά χρονική σειρά, τοῦ Μουράτ τοῦ Γ΄, τοῦ Ἰμπραήμ, τοῦ Μαχμούτ τοῦ Α΄, τοῦ Ὀσμάν τοῦ Γ΄ , τοῦ Μαχμούτ τοῦ Β΄ κ.ἄ. Βέβαια ὑπῆρχαν πολλές περιπτώσεις κατά τίς ὁποῖες οἱ Τοῦρκοι εὕρισκαν εὐκαιρία νά καταργοῦν τά προνόμια αὐτά καί νά ἐξαναγκάζουν πολλούς Χριστιανούς σέ ἐξισλαμισμό ἤ νά χορταίνουν τήν ἀπληστία τους μέ τήν καταβολή πολλῶν λύτρων. Τό Πατριαρχεῖο προσπάθησε κατά καιρούς νά ὑπερασπίσει τά συμφέροντα τῆς Χιακῆς Ἐκκλησίας. Μέ πατριαρχικά Σιγίλλια κατοχύρωσε τά προνόμια τῶν Βυζαντινῶν Αὐτοκρατόρων, ἔδωσε λύση σέ δύσκολα γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Χίου προβλήματα, στήριξε τό ὀρθόδοξο πλήρωμα ἀπό τίς ἑτερόδοξες προπαγάνδες καί βοήθησε τήν παιδεία τῆς Χίου, ἰδιαίτερα ὅταν στό πηδάλιο τοῦ Οἰκουμενικοῦ        Θρόνου βρισκόταν Χῖοι Πατριάρχες, ὅπως ὁ Ἰωακείμ Β΄ ὁ Κοκκώδης, ὁ Ἰωακείμ Δ΄ ὁ Κρουσουλούδης καί Κωνσταντῖνος Ε΄ ὁ Βαλλιάδης.

 

Κατά τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας οἱ ἑτερόδοξοι Χριστιανοί, Ρωμαιοκαθολικοί καί Προτεστάντες, ἐπιδόθηκαν σέ ἔντονο προσηλυτισμό τῶν Ὀρθοδόξων. Ἐκμεταλλευόμενοι τήν ὑποδούλωση τῶν Ἑλλήνων στόν ἀλλόθρησκο Τοῦρκο κατακτητή προσπάθησαν νά παρασύρουν, ὁ καθένας γιά λογαριασμό του, τήν ἑλληνική Ὀρθοδοξία. Τά προσχήματα – ἀληθοφανῆ καί παραπλανητικά – ἦσαν:

 

            α) Τό ὁμόδοξον (ἡ χριστιανική θρησκεία) ἔναντι τοῦ Ἰσλαμισμοῦ τῶν κατακτητῶν καί

 

            β) Ἡ ὑπόσχεσις τυχόν πολιτικῆς βοήθειας ἀπό τούς λαούς τῆς Δύσεως γιά τήν ἐθνική ἀποκατάσταση.

 

Στή Χίο, κατά τήν περίοδο αὐτή, ἔχουμε τήν παρουσία πολλῶν Νεομαρτύρων ἀλλά καί Ὁσίων, ἀνδρῶν καί γυναικῶν – Χίων καί μή – οἱ ὁποῖοι μαρτύρησαν κάτω ἀπό δύσκολες συνθῆκες. Μερικοί, ἐπίσης, Χῖοι μαρτύρησαν σέ ἄλλα μέρη καί ἄλλοι πάλι πέρασαν ἀπό τό νησί μας γιά νά ἐνισχυθοῦν στό μαρτύριο ἀπό τούς ἐδῶ σπουδαίους πνευματικούς, τόν Ἅγιο Μακάριο τόν Νοταρᾶ, Ἀρχιεπίσκοπο Κορίνθου, τόν Ἅγιον Νικηφόρο κ.ἄ. Ἐνδεικτικά καί μόνον ἀναφέρουμε τούς Χίους Νεομάρτυρες Γεώργιο (ἀπό τό Πιτυός), Δημήτριο (ἀπό τή Χίο) καί Νικόλαο (ἀπό τίς Καρυές Χίου. Ἀπό τούς μή Χίους ἀναφέρουμε τούς Νεομάρτυρες Θεόφιλο τόν Ζακύνθιο, Νικήτα ἀπό τή Νίσυρο,  Μανουήλ ἀπό τά Σφακιά, Ὀνούφριο τόν Ὁσιομάρτυρα, Σταμάτιο, Ἰωάννη καί Νικόλαο ἀπό τίς Σπέτσες κ. ἄ.

 

Σημερινή κατάσταση (Περίοδος, 1912 – σήμερα)

 

Στίς 11 Νοεμβρίου 1912 ἡ Χίος ἐλευθερώθηκε ἀπό τόν τουρκικό ζυγό. Ὁ τότε Μητροπολίτης Ἱερώνυμος (Γοργίας) τέλεσε τήν ἐπίσημη Δοξολογία τῶν Ἐλευθερίων στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Χίου τήν ἡμέρα τῆς ἑορτῆς τῶν πολιούχων Ἁγίων Μηνᾶ, Βίκτωρος καί Βικεντίου καί ἔκτοτε γιορτάζεται, ἡ διπλῆ αὐτή γιορτή, μέχρι σήμερα.

 

Παρά τήν ἀλλαγή τῆς πολιτικῆς καταστάσεως ἡ ἐκκλησιαστική κατάσταση παρέμεινε ἡ ἴδια. Ἡ Ἱερά Μητρόπολις Χίου ἐξακολουθοῦσε νά ὑπάγεται στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο.

 

Τό 1922 , κατά τήν Μικρασιατική καταστροφή, ἐπειδή πολλοί Ἀρχιερεῖς, Ἱερεῖς καί χιλιάδες κατατρεγμένων προσφύγων ἦλθαν ἀπό τήν Μ. Ἀσία στή Χίο – καί ὄχι μόνον -, ἡ Ἐκκλησία ἔλαβε πρόνοια καί διχοτόμησε τίς ἀκμαιότερες Μητροπόλεις τῶν «Νέων Χωρῶν» καί ἐγκατέστησε σ’αὐτές τούς ἐκ Μ. Ἀσίας ἐμπερίστατους Μητροπολίτες.

 

Ἔτσι, τό 1924 ἡ περιοχή τῆς κεντρικῆς καί βόρειας Χίου μαζί μέ τίς Οἰνοῦσσες καί τά Ψαρά ἀπετέλεσαν τήν Ἱ. Μητρόπολιν Καρδαμύλων μέ ἕδρα τά Καρδάμυλα καί Μητροπολίτη Καρδαμύλων τόν, ἀπό Κορυτσᾶς, Χῖον ἐκ Θυμιανῶν Ἰωακείμ (Στρουμπῆ).

 

Τό 1928, τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, σέ συνεννόηση μέ τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, σύμφωνα μέ τόν Νόμο 3615/ 12-7-1928 παραχώρησε τήν διοικητικήν μέριμνα στή Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος καί κράτησε τήν πνευματική δικαιοδοσία, δηλαδή νά ἀναγγέλλεται ἡ ἐκλογή τοῦ ἑκάστοτε Μητροπολίτη στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, καί στίς Θεῖες Λειτουργίες ὁ Μητροπολίτης νά μνημονεύει τό ὄνομα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη.

 

Τό 1933 μέ τόν θάνατο τοῦ Μητροπολίτη Χίου Πολύκαρπου ἡ Μητρόπολη Καρδαμύλων συγχωνεύθηκε πάλι μέ τή Μητρόπολη Χίου καί μετατέθηκε ὁ Καρδαμύλων Ἰωακείμ στή Μητρόπολη Χίου.

 

Οἱ τελευταῖοι Μητροπολίτες Χίου μετά τόν Ἰωακείμ ἦσαν ὁ Παντελεήμων (Φωστίνης), ὁ Παῦλος (Πολυμερόπουλος), ὁ Χρυσόστομος Γιαλούρης), ὁ Νικηφόρος (Τζιφόπουλος) και ο Διονύσιος (Μπαϊρακτάρης).

 

Σήμερα ἡ Ἱερά Μητρόπολις Χίου, Ψαρῶν καί Οἰνουσσῶν ποιμαίνεται ἀπό τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Χίου, Ψαρῶν καί Οἰνουσσῶν , Ὑπέρτιμον καί Ἔξαρχον πάσης Ἰωνίας Μᾶρκον (Βασιλάκην), ὁ ὁποῖος χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Χίου τήν 8ην Οκτωβρίου 2011 καί ἐνθρονίστηκε τήν 10ην Νοεμβρίου 2011.